Gaijin w podróży
Dawna i współczesna architektura japońska
Wśród japońskiej architektury znaleźć można proste, minimalistyczne budowle, czy pełne przepychu pałace. Symetryczne świątynie buddyjskie i asymetryczne ogrody. Każda historyczna epoka wywarła określony styl architektury.
Niewątpliwe jednak niezmienny jest fakt, że Japończycy tworzą budowle zgodnie z duchem natury. Czują się jej integralną częścią, więc ich architektura od wieków wzorowana była na tym, co spotkać można w naturze. Stąd tak wiele naturalnych elementów budowli, która mimo, wydawać by się mogło, mało trwałych materiałów, przetrwała wiele wieków i zachwyca do dziś.
Cechy japońskiej architektury
Wpływ natury na architekturę widoczny jest przede wszystkim w świątyniach. Doskonałym przykładem jest shintoistyczna świątynia bogini słońca Amaterasu w Ise, która powstała w III wieku. To przykład ludzkiego geniuszu inspirowanego samą naturą. Świątynia powstała z drzewa cyprysowego i pokryta została korą. Do jej budowy nie użyto ani jednego gwoździa. Forma i kolor budowli tak idealnie wtapia się w naturalne otoczenie, że ma się wrażenie, iż świątynia jest integralną częścią otaczającej ją przyrodą.
Od 685 roku świątynia przebudowywana jest co 20 lat. Wymiana materiałów na identyczne pozwala zachować jej oryginalny charakter już od pokoleń. Choć w przypadku architektury japońskiej, oznaki zużycia, nie muszą oznaczać od razu mniejszej wartości budowli. Wręcz przeciwnie. Tradycyjna architektura japońska przejawia zamiłowanie do materiałów, które ze względu na małą, domniemaną trwałość, są raczej lekceważone na Zachodzie. Wprawdzie nie dziwi wykorzystanie drewna i gliny jako materiałów budulcowych, ale już zamiłowanie do starzejących się materiałów nie jest powszechnie spotykane. Według japońskiej tradycji, dopiero drewno, które przejawia oznaki starzenia, nabiera estetycznego wymiaru.
Mimo prostych, drewnianych konstrukcji, japońska architektura od wieków chwalona jest za wyjątkową wytrzymałość, co na tak aktywnym sejsmicznie terenie, jest wielkim skarbem. Domy składają się praktycznie z jednej stałej ściany, w której znajduje się często wgłębienie zwane tokomona, będące swego rodzaju schronem dla obrazów i dzieł sztuki. Pozostałe ściany składają się z lekkiej kraty drewnianej, oklejonej nasączonym olejem papierem.
Kolejną ważną, głęboko zakorzenioną w japońskiej tradycji, cechą architektury jest asymetria. Wprawdzie dziś w Japonii wiele znajdziemy budowli o typowo symetrycznych kształtach. Ma to jednak związek z napływem chińskiego buddyzmu i wpływem kultury Zachodu. Oczywiście i asymetria ma związek ze wspomnianym wcześniej przywiązaniem do natury. Domy często budowane były na terenach górzystych, na zalesionych stokach. Dzięki asymetrii, idealnie komponowały się z naturalnym otoczeniem. Nieregularne kształty pojawiły się także w literaturze, kaligrafii, ceramice i innych sztukach pięknych. Liczący około 500 lat ogród świątyni Ryoanji to doskonały przykład asymetrii mającej swe podłoże w buddyzmie Zen.
Historia japońskiej architektury
Budowle okresu Jomon to jedynie ziemianki rozpoznane dzięki odkryciom archeologicznym. Jednak już w okresie Yayoi odnaleziono ślady najstarszego budownictwa, jak np. spichlerze. W czasie Kofun zaczynają powstawać charakterystyczne grobowce na planie dziurki od klucza. Z tego też okresu pochodzi najstarsza i aktualna do dziś forma świątyni shintō.
Asuka to okres, w którym na tereny Japonii wkraczają wpływy kultury chińskiej. Dotyczy to także architektury, która od teraz opiera się na zasadach buddyzmu. Do jej głównych elementów zalicza się:
osiowością i symetrią układu kompozycyjnego,
posadowienie budynku na kamiennym cokole,
dach kryty ceramiką i podtrzymywany całym systemem , bogato zdobionych wsporników.
Lata 794–1185 to bardzo ważny dla rozwoju japońskiej architektury okres. Wtedy też zaczęto oddalać się od wpływu chińskiej kultury. Budowle charakteryzowała asymetria i swoista lekkość drewnianej konstrukcji . Wiele budowli stanęło na specjalnych słupach, a dachy pokryte zostały korą cyprysową. Przykładem tego typu budowli jest tzw. Świątynia Feniksa w Uji koło Kioto.
Okres Muramachi to czas panowania rezydencji mieszkaniowych. Charakterystycznymi elementami budowli była wspomniana wcześniej tokonoma stanowiąca najważniejszą część budowli, gō–tenjō”, czyli kasetonowy sufi oraz „engawa” – weranda obiegająca dom dookoła. Oczywiście każdy dom otoczony był ogrodem będącym spójną częścią sąsiadującej przyrody. Często tworzono je wedle koncepcji zen. Posiadały strumień wodny oraz odpowiednio ułożone kamienie. Ogrody stanowiły idealne miejsce medytacji, liczył się więc minimalizm i prostota.
W latach 1573–1603 na terenie Japonii zaczęły powstawać zamki. Były nie tylko budowlami obronnymi, ale również miejscem, gdzie przebywali władcy. Musiały więc charakteryzować się odpowiednią estetyką. Architekci wykorzystywali przede wszystkim ukształtowania terenu, które stanowiły element obronny. W tym okresie po raz pierwszy architektura świecka przeszła wspaniałością architekturę religijną.
Okres Tokugawów może być nazwany barokiem japońskim. Powstają wspaniałe, przesycone barwami formy architektoniczne, złote mauzolea, bogato zdobione świątynie.
Druga połowa XIX wieku to zakończenie trwającej od 1639 roku izolacji Japonii. Oznacza to migrację kultury Zachodu na teren wysp japońskich. Pod wpływem kultury europejskiej, zmienia się wygląd budynków użyteczności publicznej jak szpitale, szkoły, czy urzędy. Wiele budynków wręcz kopiowano. Jednak brak dostosowania architektury typowej dla zachodu w warunkach sejsmicznych spowodował, że większość budynków z tamtej epoki już nie istnieje.
Połączenie tradycji z nowoczesnością
Dziś Japonia to swoista mieszanka nowoczesności i tradycji. Obok drewnianych, zdobionych świątyń sprzed kilku wieków, stoją oszklone drapacze chmur – jedne z najnowocześniejszych na świecie. Współczesna Japonia to także eklektyzm, który charakteryzuje się swobodą w mieszaniu stylów oraz matabolizm, czyli konstruowanie tylko zasadniczego układu architektonicznego, z możliwościami zmiany i dobudowywania.
Japońska architektura, podobnie jak cała kultura, jest niezwykle oryginalna. Wynika to przede wszystkim z wieloletniej izolacji kraju przed światem zewnętrznym. W tym czasie rozwijał się styl łączący świat natury z architekturą. Powstawały budowle o czystej formie i zaskakującej prostocie. To wszystko w połączeniu z mentalnością Japończyków sprawia, że architektura Kraju Kwitnącej Wiśni zasługuje na uwagę i szacunek.
Artykuł Dawna i współczesna architektura japońska pochodzi z serwisu Gaijin w Podróży.